Wprowadzenie w świat, którym rządzą uzależnienia behawioralne

Współczesny świat, pełen bodźców i niemal nieograniczonych możliwości, przyniósł ze sobą nowe formy zagrożeń dla ludzkiej psychiki. Obok dobrze znanych uzależnień od substancji, takich jak alkohol czy narkotyki, coraz głośniej mówi się o cichej epidemii XXI wieku – nałogach, które nie wymagają wprowadzenia do organizmu żadnej chemicznej substancji. To uzależnienia behawioralne, świat, w którym przymus i utrata kontroli wiążą się z codziennymi, często społecznie akceptowanymi czynnościami. Zakupy, praca, internet czy jedzenie mogą przestać być wyborem, a stać się destrukcyjnym, kompulsywnym rytuałem.

Czym są i jak działają uzależnienia behawioralne?

Uzależnienie behawioralne, nazywane również uzależnieniem od czynności, to zaburzenie charakteryzujące się uporczywym i powtarzającym się przymusem wykonywania określonej czynności, pomimo jej negatywnych konsekwencji dla życia danej osoby. Kluczowym elementem jest utrata kontroli nad zachowaniem, które staje się centralnym punktem życia, prowadząc do zaniedbywania obowiązków, relacji i zdrowia. Neurologiczne podstawy tego zjawiska są zaskakująco podobne do mechanizmów uzależnień od substancji psychoaktywnych. W obu przypadkach kluczową rolę odgrywa układ nagrody w mózgu, a w szczególności neuroprzekaźnik dopamina, odpowiedzialny za odczuwanie przyjemności i motywację. Wykonywanie danej czynności wywołuje wyrzut dopaminy, co mózg interpretuje jako sygnał do jej powtarzania. Z czasem prowadzi to do adaptacji i zjawiska tolerancji, czyli potrzeby coraz częstszego i bardziej intensywnego angażowania się w dane zachowanie, aby osiągnąć ten sam poziom satysfakcji.

Spektrum współczesnych nałogów

Zakres czynności, które mogą prowadzić do rozwoju uzależnienia, jest niezwykle szeroki i dynamicznie się powiększa. Do najczęściej diagnozowanych i badanych uzależnień behawioralnych należą:

• Patologiczny hazard: Kompulsywne granie na pieniądze, które prowadzi do ruiny finansowej i zniszczenia relacji społecznych.

  

• Siecioholizm (uzależnienie od internetu): Utrata kontroli nad czasem spędzanym online, co może obejmować nałogowe granie w gry sieciowe, kompulsywne korzystanie z mediów społecznościowych czy pornografii.

• Fonoholizm: Uzależnienie od smartfona, objawiające się niemożnością funkcjonowania bez telefonu w zasięgu ręki.

• Zakupoholizm: Niepohamowana potrzeba robienia zakupów, która nie wynika z realnych potrzeb, a z chęci rozładowania napięcia i poprawy nastroju.

• Pracoholizm: Wewnętrzny przymus ciągłej pracy, kosztem zdrowia, snu i życia rodzinnego.

• Seksoholizm: Kompulsywne myśli i zachowania o charakterze seksualnym, które wymykają się spod kontroli.

• Kompulsywne objadanie się: Utrata kontroli nad ilością spożywanego jedzenia, często w tajemnicy i powiązana z negatywnymi emocjami.

Droga do wolności – gdzie szukać profesjonalnej pomocy?

Uświadomienie sobie problemu to pierwszy i najważniejszy krok. W Polsce istnieje rozbudowana sieć placówek oferujących profesjonalną pomoc osobom zmagającym się z uzależnieniami behawioralnymi oraz ich bliskim. Centralną instytucją koordynującą działania w tym obszarze jest Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom (KCPU), będące wyspecjalizowaną agendą Ministra Zdrowia. Na stronie KCPU można znaleźć m.in. bazę placówek oferujących pomoc. Pomoc świadczona jest zarówno w ramach prywatnych ośrodków terapii, jak i w placówkach posiadających kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia (NFZ), dzięki czemu leczenie może być bezpłatne. Leczenie uzależnień behawioralnych może odbywać się w różnych formach, dostosowanych do potrzeb pacjenta: w poradniach w trybie ambulatoryjnym, na oddziałach dziennych lub w stacjonarnych (całodobowych) ośrodkach terapii. Dodatkowo, wsparcie można uzyskać dzwoniąc na specjalny telefon zaufania dedykowany uzależnieniom behawioralnym, gdzie specjaliści udzielają porad i informacji o dostępnych formach leczenia.

Przyczyny, objawy i skutki

Nie ma jednej przyczyny powstawania uzależnień behawioralnych. To złożony proces, na który wpływają czynniki biologiczne (predyspozycje genetyczne), psychologiczne (niska samoocena, trudności w radzeniu sobie ze stresem, impulsywność) oraz społeczne (presja otoczenia, łatwa dostępność).

Do sygnałów alarmowych, które mogą świadczyć o rozwijającym się problemie, należą:

• Zaabsorbowanie: Myśli o danej czynności dominują w codziennym życiu.

• Zmiany nastroju: Wykonywanie czynności w celu poprawy samopoczucia lub ucieczki od problemów.

• Tolerancja: Potrzeba coraz dłuższego lub intensywniejszego wykonywania czynności dla osiągnięcia tego samego efektu.

• Objawy odstawienne: Pojawienie się niepokoju, lęku czy rozdrażnienia przy próbie zaprzestania lub ograniczenia zachowania.

• Konflikty: Nałóg staje się przyczyną problemów w relacjach z bliskimi, w pracy lub szkole.

• Nawroty: Mimo prób kontroli, osoba powraca do destrukcyjnych schematów.

Konsekwencje nieleczonych uzależnień behawioralnych są dewastujące. Prowadzą do poważnych problemów psychicznych, takich jak depresja i stany lękowe, problemów finansowych, rozpadu więzi społecznych oraz pogorszenia stanu zdrowia fizycznego.

Leczenie i nadzieja na zmianę

Podstawową i najskuteczniejszą formą leczenia uzależnień behawioralnych jest psychoterapia. Szczególnie dobre rezultaty przynosi terapia w nurcie poznawczo-behawioralnym (CBT), która koncentruje się na zmianie szkodliwych wzorców myślenia i zachowania oraz na nauce zdrowych strategii radzenia sobie z emocjami i stresem. Niezwykle cennym uzupełnieniem profesjonalnej terapii jest udział w grupach samopomocowych, takich jak Anonimowi Hazardziści czy Anonimowi Zakupoholicy, które dają wsparcie i poczucie wspólnoty.

Uzależnienia behawioralne są realnym i poważnym zagrożeniem, które może dotknąć każdego, niezależnie od wieku czy statusu społecznego. Kluczowe jest, aby nie lekceważyć pierwszych niepokojących sygnałów i pamiętać, że zwrócenie się o pomoc nie jest oznaką słabości, lecz odwagi i pierwszym krokiem na drodze do odzyskania kontroli nad własnym życiem.