Obrona konieczna to jedna z instytucji prawa karnego, której celem jest „osłona” wobec osób, które w uzasadniony sposób odpierają atak na chronione prawem dobra. Warto wiedzieć, jak korzystać z tej instytucji, aby nie przekroczyć jej granic i z atakowanego nie stać się – atakującym.
Obrona konieczna w świetle prawa: co wolno, a czego nie?
Artykuł 25 Kodeksu karnego określa kontratyp obrony koniecznej. Stwierdza on przede wszystkim, że „Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.” W ramach tej instytucji, wolno więc odpierać konkretny rodzaj ataków na dobra. Atak musi być bezpośredni i bezprawny. Zaatakowane musi zostać dobro – może to być dobro różnego rodzaju, jednakże sposób obrony powinien być dopasowany także do przedmiotu ataku. Czego nie wolno? Nie wolno, zasłaniając się obroną konieczną, przekraczać jej granic i stosować środków niewspółmiernych zarówno do charakteru ataku jak i do zaatakowanego dobra.
Jak uniknąć przekroczenia granic obrony koniecznej?
Zdarza się, że następuje przekroczenie granic obrony koniecznej. Przepisy przewidują wtedy, że „sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia”. W takiej sytuacji może być potrzebny adwokat karny. Jak uniknąć przekroczenia granic? Należy trzymać się ustawowych kryteriów. Warto się im przyjrzeć. Bezpośredni atak odpiera się natychmiast – oznacza to więc, że reakcja po czasie będzie przekroczeniem granic. Przykładem jest na przykład ściganie i uderzenie sprawcy przemocy po tym jak zaczął on uciekać. Zamach musi być też bezprawny – obroną konieczną nie będzie występowanie przeciwko działaniom zgodnym z prawem. Dla przykładu podać można sytuację, w której ktoś na przykład zderza się niechcący z inną osobą na chodniku i ta druga osoba traktując to jako atak – uderza „sprawcę”. Szeroki jest katalog dóbr – może być to zdrowie, życie, dobra materialne, dobre imię. Żeby nie przekroczyć granic, sposób obrony należy dopasować do rodzaju dobra. I tak, na przykład może być dopuszczalne nawet pozbawienie kogoś życia, celem ochrony własnego życia. Nie będzie ono jednak działaniem w granicach obrony koniecznej w przypadku reakcji na atak słowny.
Obrona konieczna a bezpieczeństwo: jak zadbać o siebie i swoich bliskich?
Są sytuacje, w których ciężko jest wyważyć dobra – strach czy wzburzenie mogą wpłynąć na ocenę sytuacji. Ustawodawca przewidział taką kwestię. Osoby przekraczające granice obrony koniecznej na przykład odpierając zamach polegający się na wdarciu do miejsca zamieszkania czy właśnie w uzasadniony sposób wzburzone, wystraszone – nie będą podlegać karze. Wyobraźmy sobie sytuację, w której w nocy ktoś wchodzi do mieszkania – samo wyobrażenie o złych zamiarach tej osoby powoduje zazwyczaj ostrą reakcję obronną. Oczywiście, przekroczenie granic nie może być rażące. Warto jednak mieć na uwadze, że broniąc siebie i bliskich, należy przede wszystkim stawiać na pierwszym miejscu dobro jakim jest życie i zdrowie. Dobrze też pamiętać o tym, że czasem, skuteczniejszą metodą niż obrona, może być ucieczka.
